Sint Agathakerk
Het oudste monument van de gemeente Smallingerland staat aan de Buorren in Oudega, de oude Nederlands Hervormde kerk. Deze kerk is gebouwd rond 1100 en gewijd aan de heilige Agatha, beschermheilige tegen vuur, brand, natuurrampen. Sinds de daadwerkelijke fusie tot PKN tussen de Hervormde kerk en de Gereformeerde kerk op 14 januari 2015 heet de kerk officieel weer de Sint Agatha kerk. De kerk is oorspronkelijk gebouwd als een Romaanse kerk later is de kerk verbouwd in een Gotische stijl. In de Renaissance is de kerk van nieuwe ramen voorzien en de rouwborden binnen zijn in Rococcostijl. Al deze verschillende stijlperioden hebben hun sporen nagelaten en geven de kerk het fraaie uiterlijk zoals het nu, anno 2015 is.
De muren van de kerk zijn een meter dik en opgetrokken uit tufsteen. Deze steen werd in ruwe brokken per schip via Deventer aangevoerd uit de mijnen van Andernach. Deze ruwe brokken werden ter plaatse tot stenen gehouwen. Tot in de veertiende eeuw had de kerk aan de oostzijde een rond kooreinde. Dit is toen afgebroken en de kerk werd verlengd met een rechthoekige uitbreiding.
De toren van de kerk is er ongeveer 50 jaar later voor gebouwd. De muren van de toren zijn ongeveer 1.10 meter dik. Dat de toren in de oorspronkelijke bouwplannen niet was meegenomen bewijzen de versieringen, deze lopen achter de toren door. De reden van de torenbouw moet gezocht worden in de gevaarlijke tijden waarin men leefde. De bevolking kon zich dan terugtrekken in de toren tijdens de overvallen en strooptochten van rondtrekkende huurlegers. De toren had drie gemetselde tongewelven, dit ter bescherming tegen vuren die eventueel onder de toren werden aangestoken.
Wat in de loop der tijden ook is verdwenen zijn de dubbele rij galmgaten. In een pentekening van J. Stellingwerf uit 1723 is te zien dat er in elke gevel van de toren vier galmgaten zitten. Gaan we de toren van dichtbij bekijken dan is er geen enkel spoor te bekennen van die extra rij galmgaten. Het kan zijn dat de toren vakkundig gerestaureerd is óf de heer Stellingwerf heeft de kerk goed bekeken en is vervolgens naar de dichtbij gelegen herberg (zie rechthuis) gegaan om de tekening uit te werken onder het genot van een drankje. Naar verluidt had de beste man regelmatig met dit probleem te kampen. Nadere inspectie aan de binnenkant van de toren laat duidelijk zien dat de extra rij galmgaten aanwezig is geweest. Wanneer deze zijn dichtgemetseld is niet te herleiden. Op foto`s van rond 1900 zijn ze in elk geval niet meer aanwezig. Deze keer heeft Stellingwerf in elk geval raak geschoten.
Oude kerkklokkenDe klokken in de toren waren twee luidklokken. De oudste is van omstreeks 1200, zonder opschrift en volgens Wikipedia de oudste kerkklok van Nederland. Het is zeer waarschijnlijk dat de tweede klok in 1588 uit de toren is verwijderd om vergoten te worden als geschut. Op 30 juni 1588 werd verordonneerd dat de klokken van het platteland binnen zes dagen door toedoen van de grietmannen naar de dichtstbij gelegen stad moesten worden gebracht. Wel was het zo dat elk dorp één klok mocht behouden. De familie Haersma heeft in 1715 de kerk een nieuwe klok geschonken. In 1942 werden deze klokken door toedoen van de bezetters alsnog verwijderd uit de toren. Gelukkig is na de oorlog de oudste klok teruggevonden in Duitsland, en herplaatst. Een nieuwe klok, gegoten in Midwolda werd in 1947 geplaatst.
KerkinterieurOver het vroegere kerkinterieur is niet veel bekend. Het grootste deel is bij de restauratie van 1922 in 17de eeuwse stijl bijgemaakt. De oude preekstoel is wel origineel, en stamt uit begin 1600. Het tongewelf is geheel uit de losse hand opnieuw beschilderd door de heer Jacob Por, deze heeft ook de beschildering ontworpen. De drie psalmborden dateren uit de 18de eeuw. In 2013 is er nieuwe verlichting geplaatst, zodat het handbeschilderde tongewelf beter tot zijn recht kon komen. Ook deze eeuwenoude kerk gaat met de tijd mee; er is LED verlichting gebruikt.
|
Verbouwingen aan de kerkIn de vijftiende en zestiende eeuw hebben er grote restauraties aan de kerk plaatsgevonden en de kerk veranderde sterk van uiterlijk. Veel van de kleine Romaanse boogvensters verdwenen en werden vervangen door Gotische ramen. De ingang via de toren verdween en maakte plaats voor gescheiden ingangen voor mannen en vrouwen. In de middel-eeuwen zaten de mannen aan de zuidkant, en de vrouwen aan de noordkant van de kerk. In Oudega daarentegen was dit andersom, wat de reden hiervoor geweest is is niet bekend. In 1717 was er weer een restauratie, nu werden er weer enkele rondboogvensters geplaatst welke gedicht werden met glas-in-lood ramen. Deze verbouwing werd bekostigd door de familie van Haersma.
Begin 20ste eeuw was de kerk in zodanige staat dat er werd gesproken over sloop. Gelukkig heeft men gekozen voor een grondige restauratie en sindsdien is de kerk voorzien van een leien dakbedekking. Tot dan toe was de kerk bedekt met dakpannen. In 1974 is het buitenmetselwerk hersteld en zijn de leien vernieuwd. In 2012 bleek dat de leien, geplaatst in 1974 alweer aan vervanging toe waren. Doordat de leisteen aan de weersinvloeden blootstaat keert het langzamerhand terug tot zijn oorspronkelijke staat. Rouwborden en grafzerken in de kerkAls een lid van de familie van Haersma kwam te overlijden werd het stoffelijk overschot in de kerk begraven. Behalve een grafzerk op de vloer werd er in de kerk ook een rouwbord opgehangen. Het oudste rouwbord is uit 1709 en het jongste bord van 1792. Buiten de familie van Haersma zijn er een tiental andere zerken te vinden, veelal van de dominee of een andere hoogwaardigheidsbekleder.
Voor het "gewone"volk was een plek buiten de kerk goed genoeg. Sinds het in 1828 verboden werd om in de kerk te begraven is rijk en arm, in ieder geval op het kerkhof, gelijk.. |
|
Sint Agathakerk door de jaren heen
figuur 49 Sint Agathakerk Googlemaps (2015)